De partner van uw leven gevonden? Kies bewust tussen feitelijk samenwonen, wettelijk samenwonen of het huwelijk

Denkt u na over samenwonen of trouwen? Een mooie stap in uw relatie! Maar wist u dat uw keuze belangrijke juridische en financiële gevolgen heeft? Waar een huwelijk vroeger de standaard was, kiezen steeds meer koppels voor samenwonen zonder te trouwen. Isabelle Mailliard, advocaat gespecialiseerd in onder andere personen- en familierecht en familiaal vermogensrecht, zet de verschillen tussen feitelijk samenwonen, wettelijk samenwonen en huwen helder op een rij.

De juridische formaliteiten bij samenwonen of trouwen

België kent drie juridische samenlevingsvormen, elk met eigen rechten, plichten en procedures: feitelijk samenwonen, wettelijk samenwonen en het huwelijk.

• Feitelijk samenwonen ontstaat zodra u met iemand op hetzelfde adres woont. Dit kan met uw partner, maar ook met een vriend of familielid. Wanneer u samenwoont met uw partner, vormt u een feitelijk gezin. Er zijn geen administratieve verplichtingen en bij een breuk volstaat een adreswijziging.
• Wettelijk samenwonen vereist een verklaring bij de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente waar u samenwoont. Dit kan eenzijdig worden opgezegd. Bij beëindiging legt u - alleen of samen - een verklaring af bij de gemeente. Bij een eenzijdige opzegging wordt de andere partner binnen acht dagen via een gerechtsdeurwaarder op de hoogte gebracht, waarbij de kosten voor rekening van de opzeggende partner zijn. 
• Huwen gebeurt voor de ambtenaar van de burgerlijke stand in de gemeente waar een van beide partners is ingeschreven. Het beëindigen van een huwelijk is complexer en verloopt via een echtscheidingsprocedure voor de familierechtbank.

Welke rechten en plichten gelden bij samenwonen of huwelijk?

Feitelijke samenwoners hebben geen wettelijke bescherming. Zij hebben geen rechten of plichten ten opzichte van elkaar en kiezen bewust voor een vrije samenlevingsvorm, met alle voordelen en risico’s die daarbij horen. Om onzekerheden te beperken, kunnen zij een samenlevingsovereenkomst opstellen waarin afspraken over kosten, eigendom en andere praktische zaken worden vastgelegd.

Wettelijke samenwoners genieten een beperkte juridische bescherming. Dit biedt hen zekerheid op het gebied van eigendom, de gezinswoning en de verdeling van lasten. Beide partners moeten bijdragen aan de gezamenlijke kosten in verhouding tot hun mogelijkheden. Daarnaast kunnen zij in een samenlevingsovereenkomst afspraken maken over onder andere de eigendomsverdeling, huishoudelijke kosten, kinderkosten, terugbetaling van investeringen bij een relatiebreuk en de financiële regelingen na overlijden. Een samenlevingsovereenkomst kan echter geen beperkingen opleggen aan de individuele vrijheid of erfrechtelijke bepalingen bevatten.

Echtgenoten krijgen via de wet automatisch een volledig pakket van rechten en plichten aangereikt. Zo zijn gehuwden verplicht elkaar hulp en bijstand te verlenen. Deze verplichting heeft aanzienlijke gevolgen bij een scheiding, zoals het recht op onderhoudsbijdragen en een overlevingspensioen. De langstlevende echtgenoot kan bovendien aanspraak maken op sociaalrechtelijke vergoedingen.

Hoe worden bezittingen en inkomsten verdeeld?

Wettelijke samenwoners behouden elk hun eigen vermogen en inkomsten. Er is geen gemeenschappelijk vermogen, tenzij anders overeengekomen. Bij gezamenlijke aankopen wordt vermoed dat beide partners voor gelijke delen eigenaar zijn, tenzij het tegendeel bewezen wordt.

Gehuwden kunnen vooraf een huwelijkscontract opstellen waarin zij kiezen voor volledige scheiding van goederen, volledige gemeenschap of allerlei tussenvormen. Zonder huwelijkscontract zijn alle inkomsten en bezittingen vanaf het huwelijk gemeenschappelijk, met uitzondering van schenkingen en erfenissen.

Echtscheiding en vermogen: wie krijgt wat? Bij een relatiebreuk wordt het gemeenschappelijke vermogen gelijk verdeeld, ongeacht wie financieel meer heeft bijgedragen. Dit geldt niet alleen voor beroepsinkomsten, maar ook voor inkomsten uit bezittingen die een partner reeds voor het huwelijk had, zoals intresten, dividenden of huurinkomsten uit een eigen woning.

Schenken aan uw partner: dit moet u weten

Feitelijke en wettelijke samenwoners kunnen elkaar goederen schenken, maar moeten rekening houden met het erfrecht. Een bepaald deel van de nalatenschap is wettelijk voorbehouden aan erfgenamen.

Echtgenoten kunnen elkaar eveneens schenken, zowel via klassieke schenkingsvormen als via clausules in het huwelijkscontract. Ook hier gelden erfrechtelijke beperkingen, waarbij een deel van de nalatenschap voorbehouden blijft voor de wettelijke erfgenamen.

Wat gebeurt er bij overlijden? Erfrecht tussen partners toegelicht

Feitelijke samenwoners erven niet automatisch van elkaar. Zij moeten hiervoor actie ondernemen, bijvoorbeeld via een testament of begunstiging in een beleggingsverzekering. Daarbij moet steeds rekening worden gehouden met het beschermd erfdeel van de kinderen.

Bovendien geldt het gunstigste tarief in de erfbelasting pas wanneer partners minstens één jaar samenwonen en een gezamenlijke huishouding voeren. Voor de fiscale vrijstelling op de gezinswoning in het Vlaams Gewest is een samenwoning van minimaal drie jaar vereist.

Wettelijke samenwoners beschikken over een beperkt wettelijk erfrecht. De langstlevende partner erft automatisch het vruchtgebruik van de gezinswoning en de inboedel, ongeacht met welke andere erfgenamen hij of zij erft.

Echtgenoten genieten het meest uitgebreide erfrecht. Zij hebben recht op een reservatair erfdeel, wat betekent dat de langstlevende altijd een minimaal erfdeel ontvangt. Daarnaast erft de langstlevende het vruchtgebruik over de volledige nalatenschap, terwijl de andere erfgenamen de blote eigendom verkrijgen. Een gehuwde partner kan nooit volledig onterfd worden, noch uit de gezinswoning worden gezet.

Fiscaal voordeel van samenwonen, een blik op de belastingregels

• Feitelijke samenwoners worden fiscaal als alleenstaanden beschouwd en dienen elk afzonderlijk een belastingaangifte in te vullen.
• Wettelijk samenwonenden en gehuwden blijven in het jaar waarin zij trouwen of wettelijk gaan samenwonen nog afzonderlijk belast. Pas vanaf het volgende jaar worden zij fiscaal als eenheid beschouwd en dienen zij een gezamenlijke belastingaangifte in.

Samenwonen of trouwen: TRUST Advocaten staat klaar met helder juridisch advies

Samenwonen of trouwen is meer dan het geven van een ja-woord, maar heeft ook belangrijke juridische en financiële gevolgen. Bewust kiezen voor de samenlevingsvorm die het best past bij uw toekomstplannen, is dan de boodschap.

Heeft u vragen over huwen of wettelijk of feitelijk samenwonen? Bent u op zoek naar gespecialiseerd juridisch advies, precies afgestemd op uw unieke situatie? TRUST Advocaten begeleidt u graag met heldere, pragmatische juridische begeleiding. Neem gerust contact op, we maken graag tijd voor een kennismakingsgesprek.