Ketenaansprakelijkheid bij aannemers: zo voorkomt u een 'blame game'

Steeds meer Belgische bedrijven schakelen buitenlandse aannemers in om de schaarste op de arbeidsmarkt te compenseren. Dat bevestigt ook een recent onderzoek, waaruit blijkt dat West-Vlaanderen een werkzaamheidsgraad heeft van maar liefst 82 %. Tegelijkertijd staan er meer dan 60.000 vacatures open. De oplossing? Buitenlandse arbeidskrachten inzetten voor diverse jobs, bijvoorbeeld in de bouw- en schoonmaaksector. Deze aannemers schakelen op hun beurt vaak onderaannemers in, wat leidt tot een complex kluwen van samenwerkingen. En daar schuilt een juridisch risico: ketenaansprakelijkheid. Wat houdt dit concept precies in? En hoe voorkomt u hoge claims? Advocaat Peter Naert werpt een blik op deze aansprakelijkheidsvorm en deelt enkele juridische best practices. 

Wat is ketenaansprakelijkheid en waarom is het belangrijk voor opdrachtgevers?

Ketenaansprakelijkheid betekent dat bedrijven die zelfstandige aannemers inhuren, verantwoordelijk kunnen worden gesteld voor openstaande sociale en fiscale schulden en loonschulden van deze aannemers of hun onderaannemers. Dit houdt in dat de initiële opdrachtgever aansprakelijk kan zijn voor inbreuken door onderaannemers binnen eenzelfde opdracht, vaak zonder dat hij of zij deze onderaannemers persoonlijk kent. Vooral bij het inzetten van buitenlandse werknemers is voorzichtigheid geboden, zeker nu de Vlaamse regering vanaf 1 januari 2025 de strafrechtelijke aansprakelijkheid voor illegale tewerkstelling aanscherpt. 

Hoe beschermt u uw bedrijf tegen ketenaansprakelijkheid? De kracht van een waterdichte aannemingsovereenkomst

Goede afspraken, creëren heldere verwachtingen. Dat geldt ook in de aannemingswereld, waar een correct contract het fundament vormt van de bescherming tegen ketenaansprakelijkheid. Enkele clausules die uw aandacht verdienen:

1 | Voorkom schijnzelfstandigheid

Een belangrijk aandachtspunt is het vermijden van schijnzelfstandigheid. Aannemers en hun medewerkers (zoals onderaannemers of personeel) mogen niet onder het gezag van de opdrachtgever vallen. U kan dit voorkomen door directe instructies te vermijden en een duidelijk onderscheid te maken tussen uw eigen personeel en dat van de aannemer, bijvoorbeeld door verschillende werkkleding of materialen. 

2 | Bouw bescherming in tegen onbetaalde lonen

Daarnaast loopt u als opdrachtgever het risico om aansprakelijk te worden gesteld voor niet-betaalde lonen van (onder)aannemers. Dit speelt vooral in de bouw- en schoonmaaksector. Daarom is het verstandig om clausules te voorzien die u beschermen tegen eventuele sociale of fiscale schulden van uw aannemers.

3 | Creëer een veilige werkplek

Ten slotte verplicht de Welzijnswet van 1996 u als bedrijf om aannemers te informeren over veiligheidsrisico's op het werk. Voorzie dus duidelijke afspraken in de overeenkomst, zodat u op dit punt eventuele aansprakelijkheid kunt vermijden.

Ketenaansprakelijkheid bij internationale tewerkstelling: dit moet u weten

Wanneer buitenlandse werknemers, zowel uit de EU als derde landen, in België worden tewerkgesteld, brengt dit extra verantwoordelijkheden mee voor opdrachtgevers, aannemers en onderaannemers. Een belangrijk punt op het vlak van ketenaansprakelijkheid, want zowel de opdrachtgever als de (onder)aannemers kunnen hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld. 

• Dit geldt voor werknemers binnen de EU: zowel de A1- verklaring als de Limosa-vermelding zijn verplicht. De Rome I-Verordening bepaalt welk recht van een EU-lidstaat van toepassing is in een grensoverschrijdende context. De basisregel? Partijen kiezen zelf het toepasselijk recht. Doen ze dit niet, dan wordt het toepasselijk recht trapsgewijs bepaald, vaak op basis van het land van tewerkstelling. Ook op het vlak van sociale zekerheid geldt meestal het 'werklandbeginsel' en betalen werknemers bijdragen in het land waar ze werken.
• Dit geldt voor werknemers buiten de EU: hier gelden strengere regels, waaronder de vereiste van de arbeidskaart en het verblijfsvisum. Vooral in dit scenario is ketenaansprakelijkheid voor loon en sociale bijdragen bijzonder belangrijk. 

Ketenaansprakelijkheid en illegale tewerkstelling: voorkomen is beter dan genezen

1 | Financiële en strafrechtelijke risico's 

Wie een illegaal verblijvende derdenlander tewerkstelt, is verplicht deze werknemer te betalen alsof deze legaal aan het werk is. Daarnaast zijn de opdrachtgever en de aanstellende aannemers mogelijk hoofdelijk aansprakelijk, zelfs als ze niet direct betrokken zijn bij de illegale tewerkstelling. 

Blijkt uit controles dat u als opdrachtgever op de hoogte was van de illegale tewerkstelling door een (onder)aannemer, dan kunt u aansprakelijk worden gesteld voor achterstallige lonen en sociale bijdragen. Dit kan leiden tot strafrechtelijke gevolgen, zoals boetes tot wel 576.000 euro per werknemer en gevangenisstraffen tot drie jaar. 

2 | Hoe kan u ketenaansprakelijkheid voorkomen? 

Een proactieve aanpak begint met heldere clausules in uw contracten, waarin (onder)aannemers bevestigen dat zij geen illegale werknemers tewerkstellen. Daarnaast is het belangrijk om regelmatig controles uit te voeren: denk aan steekproeven op de werkplaats en de controle van paspoorten, verblijfsvergunningen, Limosa-aangiftes en A1-verklaringen. Kan een aannemer deze documenten niet voorleggen? Dan is het uw plicht als opdrachtgever om de sociale inspectie in te schakelen en eventueel zelf voor de aangiftes te zorgen.

Kortom, ketenaansprakelijkheid bij internationale tewerkstelling vraagt om een nauwkeurige opvolging van contracten, documenten en controleprocedures. Zo voorkomt u niet enkel juridische problemen, maar beschermt u ook de rechten van de werknemers. 

Uw potentiële aansprakelijkheid zorgvuldig in kaart brengen, met het oog op een maximale risicodekking? TRUST Advocaten bouwde de voorbije jaren bijzondere kennis op in het aansprakelijkheids- en aannemingsrecht. Neem contact op via 051 23 13 53 of mail naar info@trustadvocaten.be.